تاریخ افغانستاناز ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد پرش به: ناوبری، جستجودرگاه تاریختاریخ افغانستانمرتبط:آریانا · خراسانخلاصهٔ تاریخ افغانستاندوران باستان عصر سنگ در مناطق شمالی هندوکش (صدهزار تا چهارهزار سال پیش از میلاد)عصر برنز و فرهنگ نیا-ایلامی در نیمروز (۱۸۰۰-۳۳۰۰ پ.م.)عصر برنز و تمدن دره سند در مُندیگک قندهار (۱۸۰۰-۳۲۰۰ پ.م.)عصر برنز و تمدن آمودریا در شمال افغانستان (۱۸۰۰–۲۱۰۰ پ.م.)عصر برنز جدید و عصر آهن و ورود اقوام ایرانی‌تبار (۷۰۰-۱۷۰۰ پ.م.)مادها (۷۲۸-۵۵۰ پ.م.)هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ پ.م.)سلوکیان (۳۳۰-۱۵۰ پ.م.)مائوریا (۳۰۵-۱۸۰ پ.م.)دولت یونانی باختر (۲۵۶-۱۲۵ پ.م.)دولت یونانی هند (۱۸۰-۱۳۰ پ.م.)اشکانیان (۱۶۰ پ.م.-۲۲۵ م.)سکاهای هند (سکاها) (۲۰-۹۰ پ.م.)پارتیان هند/پَهلَوها (۲۰ پ.م.-۷۵ میلادی)کوشانیان (۱۳۵ پ.م.-۲۴۸ م.)ساسانیان (۲۳۰–۵۶۵ م.)کوشانی‌ساسانیان (۲۴۸–۴۱۰)کیداریان (۳۲۰–۴۶۵)هپتالیان (۴۱۰–۵۵۷)کابل‌شاهان (۵۶۵–۸۷۹)پس از حمله عرب خلفای راشدین (۶۴۲–۶۴۱ میلادی)امویان (۶۶۱–۷۵۰)عباسیان (۷۵۰–۸۲۱)طاهریان (۸۲۱–۸۷۳)صفاریان (۸۶۳–۹۰۰))سامانیان (۸۷۵–۹۹۹)غزنویان (۹۶۳–۱۱۸۷)سلجوقیان (۱۰۳۷–۱۱۹۴)غوریان (۱۱۴۹–۱۲۱۲)خوارزمشاهیان (۱۰۷۷–۱۲۳۱)ایلخانان (۱۲۵۸–۱۳۵۳)کرتیان (۱۲۴۵–۱۳۸۱)چغتائیان (۱۳۳۰-۱۳۸۱)تیموریان (۱۳۷۰–۱۵۰۶)گورکانیان (۱۵۰۱–۱۷۳۸)صفویان (۱۵۱۰–۱۷۰۹)هوتکیان (۱۷۰۹–۱۷۳۸)افشاریان (۱۷۳۸–۱۷۴۷)تاریخ معاصر دُرانی‌ها (۱۷۴۷–۱۸۲۶)بارکزایی‌ها (۱۸۲۶–۱۹۷۳)جمهوری افغانستان (۱۹۷۳–۱۹۷۸)جمهوری دموکراتیک (۱۹۷۸–۱۹۹۲)دولت اسلامی (۱۹۹۲–۱۹۹۶)امارت اسلامی (۱۹۹۶–۲۰۰۱)دولت موقت (۲۰۰۱-۲۰۰۲)دولت انتقالی (۲۰۰۲-۲۰۰۴)افغانستان (۲۰۰۴–)جنگ شوروی در افغانستان۱۹۸۹–۱۹۹۲۱۹۹۲–۱۹۹۶۱۹۹۶–۲۰۰۱۲۰۰۱–امروز
کتاب · رده:تاریخ افغانستان · درگاه
تاریخ مکتوب افغانستان به حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، زمانی که افغانستان تحت شاهنشاهی هخامنشی قرار داشت، اشاره می‌کند. اگرچه شواهد نشان می دهد که درجه‌ای پیشرفته از فرهنگ زندگی شهرنشینی حدود ۳۰۰۰ تا ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در این سرزمین وجود داشت.[۱][۲][۳] افغانستان از لحاظ قدمت تاریخی، یکی از کهن‌ترین سرزمین‌های جهان به‌شمار میرود.[۴]
افغانستان به دلیل قرارگرفتن در مسیر جاده ابریشم محل پیوندگاه تمدن‌های بزرگ جهان بوده و یکی از مهمترین مراکز بازرگانی عصر باستان به شمار می‌رفته‌است. این موقعیت مهم و حساس ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی افغانستان در شکل دادن موزائیکی غنی از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بزرگ همچون ایرانی، یونانی، بین‌النهرینی و هندی در این کشور نقش مهمی داشته‌است. از عصر پارینه‌سنگی و طی دوره‌های تاریخی، مردم افغانستان جایگاه عمده‌ای در معرفی و گسترش ادیان جهانی و نقش مهمی در بازرگانی و دادوستد داشته و گهگاه کانون مسلط سیاسی و فرهنگی در آسیا بوده‌اند. از این رو افغانستان در طول تاریخ گلوگاه یورش مهاجمان و جهانگشایان بوده که ردپای آنها هنوز در گوشه و کنار این سرزمین دیده می‌شود.[۵]
همان‌طور که از میان‌رودان (بین‌النهرین؛ عراق امروزی) به سبب تمدن‌های کهن و باستانی‌اش به‌عنوان "گهوارهٔ تمدن"، و از مصر باستان به سبب اهرام باستانی‌اش به‌عنوان "عجایب دنیای باستان" خوانده می‌شود، از افغانستان نیز به سبب موقعیت مهم و حساس ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی‌اش و حضور موزائیکی غنی از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بزرگ در تاریخ هزاران سالهٔ این سرزمین به‌عنوان "چهارراهِ فرهنگ‌های باستان" یاد می‌شود.[۶][۷]
در این نوشتار، تاریخ افغانستان به سه دوره تقسیم شده‌است:دوران پیش از اسلام، شامل:دوران پیشاتاریخ: دورانی که به سبب نبود خط و کتابت در آن معلومات زبادی از آن در دسترس نیست و فرضیات دانشمندان از این دوره تنها بر آثار بدست‌آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی و مطالعات زبان‌شناسی استوار است؛ این دوران از دورهٔ پارینه‌سنگی زیرین که در این دوره نخستین شواهد باستان‌شناسی از حضور انسان در شمال کوهپایه‌های هندوکُش در حدود ۱۰۰٫۰۰۰ پیش از میلاد بدست آمده، آغاز می‌شود، و تا پایان عصر بُرُنز و عصر آهن در اوایل سدهٔ هفتم پیش از میلاد (پیدایش خط) را در بر می‌گیرد؛تاریخ باستان: دوران پس از پیدایش خط، که معلومات زیادی از آن در نوشته‌های کهن بجای مانده، و از دورهٔ فرمانروایی مادها و هخامنشیان در اوایل سدهٔ هفتم پیش از میلاد آغاز می‌شود، و تا حملهٔ تازیان (اعراب) به افغانستان در سدهٔ هفتم میلادی را در بر می‌گیرد؛دوران پس از اسلام: که از سلطهٔ اعراب بر افغانستان (خُراسان و سیستان بزرگ تاریخی) آغاز می‌شود، و تا تشکیل حکومت افغان بدست احمدشاه دُرانی در سال ۱۷۴۷ میلادی را در بر می‌گیرد؛دوران معاصر، شامل:تشکیل حکومت افغان: که از تأسیس پادشاهی دُرانی در سال ۱۷۴۷ میلادی آغاز می‌شود، و تا شکل‌گیری افغانستانِ مدرن در اواخر سدهٔ نوزدهم و اوایل سدهٔ بیستم میلادی را در بر می‌گیرد؛افغانستان مُدرن: که از شکل‌گیری افغانستانِ مدرن در اواخر سدهٔ نوزدهم و اوایل سدهٔ بیستم میلادی آغاز می‌شود، و تا پایان نظام پادشاهی در افغانستان در سال ۱۹۷۳ میلادی را در بر می‌گیرد؛افغانستان از ۱۹۷۳ به بعد: که از پایان نظام پادشاهی و تأسیس نظام جمهوریت در افغانستان در سال ۱۹۷۳ میلادی آغاز می‌شود، و تا امروز را در بر می‌گیرد.
محتویات۱ استقلال افغانستان۲ جستارهای وابسته۳ پانویس۴ منابع۵ پیوند به بیرون
استقلال افغانستان[ویرایش]
بعد ازینکه امان الله خان در سال ۱۹۱۹ میلادی زمام شاه افغانستان اعلام شد، آزادی و استقلال افغانستان را در صدر برنامه های کاری اش قرار داد.
موضوع استقلال افغانستان و جنگ سوم افغان-انگلیس از سوی بریتانیا کم اهمیت و خیلی کوچک جلوه داده شد، باوجودیکه جنگ سوم افغان-انگلیس از جمله جنگهای بزرگ به شمار میرود که دران بیش از ۱۶ میلیون پوند خسارات مالی به کشور بریتانیا وارد شد و حدوداً ۲۰۰۰ افراد نظامی آنها نیز درین جنگ هلاک شدند.
بعد ازینکه نیروی افغانی در جنگ سوم افغان انگلیس پیروز شدند، امان الله خان در ۱۸ اگست ۱۹۱۹ میلادی استقلال رسمی افغانستان را اعلام کرد و این روز را که مطابق به ۲۸ اسد است رخصتی عمومی اعلان کرد.جستارهای وابسته[ویرایش]درگاه افغانستانباستان‌شناسی افغانستانفرهنگ افغانستانموزیم ملی افغانستانجاده ابریشمخلاصه تاریخ افغانستانپانویس[ویرایش]↑ "Afghanistan: The Pre-Islamic Period". United States. 1997. Retrieved 2010-08-16. ↑ Dupree, Nancy Hatch (1977). An Historical Guide To Afghanistan (Chapter 3: Sites in Perspective) (2 ed.). United States: Afghan Air Authority, Afghan Tourist Organization. p. 492. Retrieved 2010-08-22. ↑ Shroder, John Ford (2006). "Afghanistan". Microsoft Encarta Online Encyclopedia. Microsoft Corporation. Archived from the original on 2009-10-31. Retrieved 2009-10-31. ↑ دانشنامهٔ آریانا، تاریخ افغانستان، نوشتهٔ مهدیزاده کابلی↑ Hiebert, F. ، Cambon, P. ، ۲۰۰۸, AFGHANISTAN Hidden Treasures from the National Museum, Kabul, page 56, Washington, National Geographic, ISBN 978-1-4262-0295-7↑ تارنمای دانشگاه ایالت کُلُرادو↑ تارنمای موزیم بریتانیا، نمایش گنجینه‌های باستانی افغانستان در نمایشگاهی تحت عنوان 'افغانستان، چهارراه دنیای کُهَن'منابع[ویرایش]مهدیزاده کابلی، درآمدی بر تاریخ افغانستان، قم: نشر صحافی احسانی، چاپ اول - زمستان ۱۳۷۶ خورشیدی.افغانستان در مسیر تاریخ، نوشتهٔ میر غلام محمد غبارافغانستان در پنج قرن اخیر، نوشتهٔ میر محمد صدیق فرهنگتاریخ افغانستان، نوشتهٔ احمدعلی کُهزاد، استکهلم: ۱۳۸۱ خورشیدیدانشنامه ایرانیکادانشنامه بریتانیکا («Afghanistan.» Encyclopædia Britannica. Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2010.)گنجینهٔ پنهان افغانستان از موزیم ملی، کابل (F. ، Cambon, P. ، ۲۰۰۸, AFGHANISTAN Hidden Treasures from the National Museum, Kabul, page 56, Washington, National Geographic, ISBN 978-1-4262-0295-7)افغانستان: یک تاریخ هزاران ساله (عنوان اصلی به فرانسوی: Afghanistan, une histoire millénaire)، انتشارات موزیم گیمه، ۲۰۰۲، پاریسبناهای افغانستان: تاریخ، باستان‌شناسی و معماری (عنوان انگلیسی: The Monuments of Afghanistan: History. Archaeology and Architecture)، نوشتهٔ وارویک بال (Warwick Ball)، انتشارات I.B. TAURIS، نیویورک، ۲۰۰۸، ISBN 978-1-85043-436-8.افغانان (عنوان انگلیسی: the Afghans)، نوشتهٔ ویلِم فوگِل‌سَنگ (Willem Vogelsang)، انتشارات WILLEY-BLACKWELL، سال ۲۰۰۸، هنگ کنگ، ISBN 978-1-4051-8243-0کاتالوگ موزیم ملی افغانستان، ۱۹۸۵–۱۹۳۱ (Catalogue of the National Museum of Afghanistan, 1931-1985)، نوشتهٔ فرانسین تیسو (Francine Tissot)، انتشارات یونسکو، ۲۰۰۶الفنستون، بیان سلطنت کابل (افغانان)، ترجمه آصف فکرت، مشهد.پیوند به بیرون[ویرایش]در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ تاریخ افغانستان موجود است.افغانستان: یک تاریخ هزاران ساله (عنوان اصلی به فرانسوی: Afghanistan, une histoire millénaire)، انتشارات موزیم گیمه، ۲۰۰۲، پاریسدانشنامهٔ آریانادائرةالمعارف بزرگ اسلامی، سرواژهٔ «افغانستان» پایگاه‌ها و گنجینه‌های باستان‌شناسی افغانستاننبوپایگاه‌های باستان‌شناسی افغانستان (دوران پیشاتاریخ)عصر سنگپارینه‌سنگی(۱۰۰٫۰۰۰-۱۰٫۰۰۰ پیش از میلاد)زیرین: دشت ناوُرمیانی: حَیرَتان • درهٔ چخماخ • درهٔ دادِل • درهٔ کور (بابا درویش) • دشت ناوُر • زَمبوکَن • سَرِ نمک • غارِ مُرده‌گوسفند • قَرَه‌کَمَر • کِشمبالایی: اسلام‌پنجه • حَیرَتان • درهٔ کلان • سَرِ نمک • کِلِفت • کوک‌جَرفراپارینه‌سنگی(۱۰٫۰۰۰-۸٫۰۰۰ پیش از میلاد)آق‌کُپرُک (شامل آق‌کپرک ۳ و ۴) • اوچ‌تپه • باد آسیا؟ • برخانِ زادیان • بهارک؟ • تاشقورغان • تاش‌گُذر • درهٔ کلان • رحمان‌گُل • سَندوکتی • سیاه‌ریگان • شاه‌تپه • قَرَه‌کَمَر • لَنگارکیش؟ • هزارسُمنوسنگی(۸۰۰۰-۴۰۰۰ پیش از میلاد)آق‌کُپرُک (شامل آق‌کپرک ۳ و ۴) • جَرقودوق • چاش‌بابا • چیلیکِ قُل • چیلیکِ یاس‌خان • چیلیکِ یَلدَش • خواجه دوکوه • خواجه دوکوه نو • درهٔ کور (بابا درویش) • سَفَروال • سیدآباد • قاق • قاقِ نظار‌آغا • قره‌قُل • قَره‌تپه • قورقودوق • کَوک • کیلیفت • گورزیوان • لَیرو؟ • هزارسُمعصر بُرُنز(۴۰۰۰-۱۵۰۰ پیش از میلاد)آق‌کُپرُک (شامل آق‌کپرک ۳ و ۴) • اَرَنجی • اِسپیروَن • اکرم‌قلعه • اورته‌بُز • اَیَتان‌تپه • باد سه‌غوندَی • باسیز • باغِ پول‌غوندی • بَرَگ‌توت • بوئینه‌قره • تیکَر • چادُرتپه • چارسنگ‌تپه • چولِ آبدان • خوش‌بای • خوش‌تپه (فُلول) • درهٔ کور (بابا درویش) • دَشلی (دَشلی ۱، دشلی ۳، دشلی شرقی و دشلی جنوبی؛ شامل آق‌چَپَر، اَرَنجی و فرخ‌قلعه) • دَم • دِه‌مُراسی غوندَی • ده نو • سَرِ سنگ • سسماق • سعید قلعه‌تپه • سیاه‌ریگان • شورتوغَی • شهر صفا • شیرآباد • علی‌آباد • فرخ‌آباد • قندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر) • قورغان‌تپه • قونسای • کهنه قلعه طالقان • گردان‌ریگ • لَیرو • مُندیگَک • مُندی‌حصار • هیردای‌تپهعصر آهن(۱۵۰۰-۷۰۰ پیش از میلاد)آق‌چَپَر • اُلجَتو • اَیَتان‌تپه • ایشان‌توپ • بُرات‌تپه • بهارک • بیش‌کپه • بوری • پَرچَو • جلایِر • چولِ آبدان • خانُم • خُوستِ قشلاق • دشلی ۳ • دِه‌نو • رودِ شاهرَوان • زردکَمِر • سَرِ سنگ • سیاه‌ریگان • شاه‌تپه • شاهِ خَیله • شهرآباد • شیرآباد • شیرآبادِ شمال‌شرقی • شینگان • طلاتپه • ظُلم • غارلولی • غارِ مُرده‌گوسفند • فیریتو • قلعۀ جَمَل • قندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر) • قورغان‌تپه • قونسای • کافرقلعه رُستاق • کَلَفگان • کَلَفگان جنوبی • کَلَفگان شرقی • کوملی • کُهنه‌قلعه • گُدَرِ شاه • لَلمی‌بُز • مُندیگَک • میمنه • نادِ علی (یا بینای کَی یا شهرِ سیستان یا زَردان؛ شامل سفیدداغ و سُرخ‌داغ) • یکه‌توتنبوپایگاه‌های باستان‌شناسی افغانستان (دوران باستان)هخامنشیانآق‌کُپرُکآی‌خانمدشلی (شامل آق‌چَپَر و فرخ‌قلعه)دلبرجیندولت‌آباد (یا زادیان؛ شامل کَم‌پیرَک)قُندوز (شامل چِهِل‌دختران)قندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر)کابل (شامل چمن حضوری)لشکری‌بازارمیرزَکه (شامل کافرکوت)ناد علی (یا بینای کَی یا شهرِ سیستان یا زَردان؛ شامل سفیدداغ و سُرخ‌داغ)هرات (شامل کُهن‌دژ)سلوکیانآی‌خانمخواجه‌کنورشورتوغیقندوز (شامل چَقَلاق‌تپه و خِشت‌تپه)قندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر)ناد علی (یا بینای کَی یا شهرِ سیستان یا زَردان؛ شامل سفیدداغ و سُرخ‌داغ)مائوریاهاقندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر)میرزکه (شامل کافرکوت)نان‌دره (یا درونته یا ښايسته‌تپه)یونانیانِ باخترآی‌خانمدرهٔ بامیانبگرام (یا کاپیسا؛ شامل بُرجِ عبدالله)بلخ (شامل تخت رستم، تپه رستم و تپه زرگران)کابلنیملیکهندویونانیانبگرام (یا کاپیسا؛ شامل بُرجِ عبدالله)گردیزکابلمیرزکه (شامل کافرکوت)اشکانیان (پارتیان)پلنگیتراکون (شامل آب‌بخش)سَروتَر (یا تَروسَر یا شهر غُلغُله)قندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر)ناد علی (یا بینای کَی یا شهرِ سیستان یا زَردان؛ شامل سفیدداغ و سُرخ‌داغ)هندوپارتیانبگرام (یا کاپیسا؛ شامل بُرجِ عبدالله)بیماران (شامل جانی‌توپ، پَسَنی، قلعهٔ کَچَله (یا قلعهٔ چَکَله) و سیاه‌کوه)پوست گاو (شامل گِلِ سفیدکه، حَسَن‌خان، خرابهٔ عیدوخان (یا چَپو)، خرابهٔ یارمحمدخان، کُلوخی، نیشک و قلعهٔ بایان)چهل‌برج (سیستان)سَروتَر (یا تَروسَر یا شهر غُلغُله)قلعه نوقندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر)میرزکه (شامل کافرکوت)نان‌دره (یا دَرونته)سکاهاقندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر)میرزکه (شامل کافرکوت)کوشانیانکوشانیان نخستین: بلخ (شامل تخت رستم، تپه رستم و تپه زرگران)چهارباغ (یا لَعل‌باغ؛ شامل علی‌گُل، میرزا جهانگیر، قلعهٔ حاجی و سیاه‌سنگ)خندوددلبرچیندولت‌آبادطلاتپهقندوز (شامل چَقَلاق‌تپه، چِهِل‌دختران، دورمَن‌تپه، خِشت‌تپه و تپه آهنگران)کوشانیان بزرگ: بلخ (شامل تخت رستم، تپه رستم و تپه زرگران)بگرام (یا کاپیسا؛ شامل بُرجِ عبدالله و شُتُرَک (یا کوهِ پهلوان))بیمارانپایتاوهتوپ‌درهدشت ناوُردلبرچیندولت‌آبادرباطک کافرقلعهسُرخ‌کوتَل (یا چشمهٔ شیر یا سَرِ چشمه)شیوَکی (یا بُرجِ کِمری یا قلعهٔ مُفتی یا سَنجِدَک یا سنجددره؛ شامل کَمَری (یا خان‌زاده) و یخ‌دره)قندوز (شامل چَقَلاق‌تپه، چِهِل‌دختران، دورمَن‌تپه، خِشت‌تپه و تپه آهنگران)کوت‌پور (شامل جمال‌قلعه و بازیدخیل)کهنه‌دهگردیزمنارِ چَکریمیرزکه (شامل کافرکوت)وردک (یا خَوات یا خُوات یا سه‌آب)ساسانیانساسانیان نخستین: آق‌کُپرُک (شامل غارِ اسب (یا دختر پادشاه) و غارِ مار)اندخویبلخ (شامل تخت رستم، تپه رستم و تپه زرگران)بگرام (یا کاپیسا؛ شامل بُرجِ عبدالله)تپه سردارتپه سکندر (یا قلعهٔ راجپوت؛ شامل کوریندَر)تراکون (شامل آب‌بخش)چهل‌برج (سیستان)سَرِ پُلقلعه چیغنیسَروتَر (یا تَروسَر یا شهر غُلغُله)قلعه نوقندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر)کوردو (شامل قلعهٔ کوردو)گُل‌دره (یا موسیِ لوگر)منارِ چَکریمیرزکه (شامل کافرکوت)هراتساسانیان واپسین: بلخ (شامل تخت رستم، تپه رستم و تپه زرگران)تراکون (شامل آب‌بخش)تپه سردارچهل‌برج (سیستان)خروار (یا کافرشهر)خندود (شامل بادِ آسیا (یا جَغَتو) و توپ‌خانه)سَروتَر (یا تَروسَر یا شهر غُلغُله)غولبیانقلعه چیغنیقلعه نوقندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر)کوردو (شامل قلعهٔ کوردو)لشکری‌بازارمنارِ چَکریمیرزکه (شامل کافرکوت)کوشانی‌ساسانیانآق‌کُپرُک (شامل غارِ اسب (یا دختر پادشاه) و غارِ مار)درهٔ بامیان (شامل فولادی، کَکرَک، شهرِ غُلغُله و شهر ضحاک)تپه سکندر (یا قلعهٔ راجپوت؛ شامل کوریندَر)تخت رستمخیرخانهدلبرچینسُرخ‌کوتَل (یا چشمهٔ شیر یا سَرِ چشمه؛ شامل کُهنه‌مسجد و رَگِ بی‌بی)کابل (شامل تپه مَرَنجان)کوه موری (یا خَمِ زرگر یا نور)هده (شامل باغ‌گَی، چَخیلِ غوندی، دِه‌غوندی، گَرنو، لَلمی، پراتِس، تپه کافرها، تپه کلان، تپه شُتُر و تپه زرگران)هفتالیانآق‌کُپرُک (شامل غارِ اسب (یا دختر پادشاه) و غارِ مار)توپ‌درهچهارباغ (یا لَعل‌باغ؛ شامل میرزا جهانگیر و سیاه‌سنگ)رباطک کافرقلعهشیوَکی (یا بُرجِ کِمری یا قلعهٔ مُفتی یا سَنجِدَک یا سنجددره؛ شامل کَمَری (یا خان‌زاده) و یخ‌دره)کابل (شامل تپه خزانه و تپه مَرَنجان)گردیزمیرزکه (شامل کافرکوت)کابل‌شاهانتُرک‌شاهان: درهٔ بامیان (شامل فولادی، کَکرَک، شهرِ غُلغُله و شهر ضحاک)بگرام (یا کاپیسا؛ شامل بُرجِ عبدالله)بلخ (شامل تخت رستم، تپه رستم و تپه زرگران)تپه سردارتپه سکندر (یا قلعهٔ راجپوت)تَنگِ سفیدکتوپ‌درهخروارخیرخانهدختر نوشیروان (یا نِگار)دولت‌آبادرباطک کافرقلعهشیوَکی (یا بُرجِ کِمری یا قلعهٔ مُفتی یا سَنجِدَک یا سنجددره؛ شامل کَمَری (یا خان‌زاده) و یخ‌دره)غولبیانفندقستانقندوز (شامل چَقَلاق‌تپه، چِهِل‌دختران، دورمَن‌تپه و خِشت‌تپه)قندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر)کابل (شامل تپه مَرَنجان)گردیزمنار چکریمیرزکه (شامل کافرکوت)هندوشاهان: بگرام (یا کاپیسا؛ شامل بُرجِ عبدالله)خیرخانهشیوَکی (یا بُرجِ کِمری یا قلعهٔ مُفتی یا سَنجِدَک یا سنجددره؛ شامل کَمَری (یا خان‌زاده) و یخ‌دره)کابلنبوپایگاه‌های باستان‌شناسی افغانستان (دوران پس از اسلام)اعراببلخ (شامل شهر هندوان)پیشاوران (شامل خیرآباد، قُل‌مُراد، مالان (یا محلهٔ مُلاها) و صالحان))تراکونچهل‌برج (سیستان)چیغنیزنده‌جان (فوشنج)قلعه مادر پادشاه (شامل کَیک‌آباد)قلعه نوقندوزکوردو (شامل قلعهٔ کوردو)گردیزناد علی (یا بینای کَی یا شهرِ سیستان یا زَردان؛ شامل سفیدداغ و سُرخ‌داغ)نیملیکطاهریانزنده‌جان (فوشنج)صفاریانخواجه نخیسَروتَر (یا تَروسَر یا شهر غُلغُله)قلعه مادر پادشاهسامانیانبالامرغاب (شامل جوی خواجه)بلخ (شامل نُه‌گنبد یا حاجی پیاده)زنده‌جان (فوشنج)قلعه مادر پادشاهغزنویانامام صاحب (یا بابا حاتم)بالامرغاب (شامل جوی خواجه)بگرامپوست گاو (شامل دیوالِ خدایداد، دیوالِ مَهمته، گِلِ سفیدکه، گُلِ سفید، حَسَن‌خان، خرابهٔ یارمحمدخان، کُلوخی، نیشک و قلعهٔ بایان)تخت رستمچرخ لوگرچیغنیخواجه سیاه‌پوشدَنِستَمهزنده‌جان (فوشنج)سَروتَر (یا تَروسَر یا شهر غُلغُله)غزنی (شامل روضه و تپه سردار)لشکری‌بازار (شامل بُست)قلعه مادر پادشاهمزار شریفسلجوقیانبالامُرغاب (شامل جوی خواجه)تخت رستمدولت‌آبادزنده‌جان (فوشنج)زیارتگاهسَرِ پُلکَرُخهرات (شامل پل مالان)غوریانبالامرغاب (شامل جوی خواجه)بگرامپوست گاو (شامل دیوالِ خدایداد، دیوالِ مَهمته، گِلِ سفیدکه، گُلِ سفید، حَسَن‌خان، خرابهٔ یارمحمدخان، کُلوخی، نیشک و قلعهٔ بایان)چِشت (یا چِشتِ شریف یا خواجه چِشت)چهل‌برج (بامیان) (شامل فولادی، کَکرَک، شهرِ غُلغُله و شهر ضحاک)خواجه نخیدره آنه (شامل پایین‌مزار، قلعهٔ چهار برادر، قلعهٔ ضحاک، سَین و یَخَن‌پایین)دَنِستَمهزنده‌جان (فوشنج)سرخوشکسَروتَر (یا تَروسَر یا شهر غُلغُله)شاه مشهدشهرِ بَربَرقلعه قیصر (یا جام‌قلعه؛ شامل بُت‌گاه و فَخرآباد)قلعه مادر پادشاهلَروَند (مَلِکان)لشکری‌بازار (شامل بُست)غزنیجام (شامل کوشکَک)هراتیَمَنمغول‌هاپوست گاو (شامل دیوالِ خدایداد، دیوالِ مَهمته، گِلِ سفیدکه، گُلِ سفید، حَسَن‌خان، خرابهٔ یارمحمدخان، کُلوخی، نیشک و قلعهٔ بایان)چهل‌برج (سیستان)کوردو (شامل قلعهٔ کوردو)کَرتیانزنده‌جان (فوشنج)کَرُخهراتتیموریاناندخویبلخ (شامل بابا روشنایی یا خواجه روشنایی)پوست گاو (شامل دیوالِ خدایداد، دیوالِ مَهمته، گِلِ سفیدکه، حَسَن‌خان، خرابهٔ یارمحمدخان، کُلوخی، نیشک و قلعهٔ بایان)چهل‌برج (سیستان)چیغنیخواجه نخی (شامل دُزدولاغ، کَدَه و مَشگاه)رباطک کافرقلعهزنده‌جان (فوشنج)زیارتگاهسَروتَر (یا تَروسَر یا شهر غُلغُله)غزنیقندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگین‌آباد یا زورشهر؛ شامل میروَیس‌بابا)قندوزکابل (شامل حشمت‌خان و تخت شاه)کُشک رباطکوردو (شامل قلعهٔ کوردو)کُهسانمزار شریفهرات (شامل آزادان، باغ نظارگاه، گازرگاه، غلوار (حوض کرباس) و کهن‌دژ)
